Verkondiging naar aanleiding van Galaten 6

Gemeente van onze Heer Jezus Christus,

Het is een vraag die je regelmatig kunt hebben en die vraag is: waarom doet iemand iets? Wat bezielt hem of haar? Veel nieuwsberichten roepen dat gevoel op. Afgelopen week waren er de boerenprotesten. Ik kan mij proberen te verplaatsen in hun situatie van onzekerheid, maar bijna sommige acties denk ik toch: waarom doet iemand toch? Protesteren bij het huis van de minister of van dat van een Tweede Kamerlid? Of neem die boer die uit protest honderd knotwilgen kapotmaakte. Daar kan ik dan niet bij.  Nu blijkt de boer wel spijt te hebben van zijn actie.

Waar ik ook niet kan begrijpen, is dat geweld van Russen in Oekraïne. Het bombarderen van een winkelcentrum, hoe kom je daartoe? Het is zo ontzettend zinloos.

Het bijzondere van die vraag ‘waarom doet iemand dat? Wat bezielt hem of haar?’ is dat je die ook op een heel ander moment kunt stellen, niet vanuit verbijstering maar uit verwondering. Dat je nieuwsgierig bent naar wat iemand motiveert, drijft om op een bepaalde manier te leven. Zo heb ik grote bewondering voor artsen in oorlogsgebieden of hulpverleners in moeilijke omstandigheden. Die mensen bevinden zich niet altijd aan de andere kant van de wereld, maar ook dichtbij, als je werkt in achterstandswijken. Dan denk ik: wat drijft hen?

Die vraag naar ‘waarom doet iemand dat’ speelt ook in het stuk uit de brief van de Galaten dat wij net gehoord hebben. Bij Paulus is er verbijstering waarom mensen bepaalde dingen doen. Wat hij voor ogen heeft, is dat de mensen leven, handelen vanuit een andere motivatie. Een motivatie die verwondert: wat drijft hem of haar om zo te leven?

De brief aan Galaten heeft Paulus geschreven rond het jaar 55 na Christus. Met de Galaten worden waarschijnlijk de inwoners van de streek Galatië bedoeld, een gebied in de buurt van het huidige Ankara. Paulus kende de mensen daar in Galatië heel goed: hij had er een kleine twee jaar gewoond. Na zijn vertrek is hij contact blijven houden en nu hebben hem berichten bereikt die hem verbijsteren: wat bezielt hen? Hoe komen zij erbij?

De kwestie waar het omdraait, is de besnijdenis. Er zijn nieuwe mensen in gemeente gekomen en die vinden dat heidenchristenen zich moeten laten besnijden. Ook zij moeten het merkteken van joden hebben. Die gedachte is Paulus een doorn in het oog. Daar windt hij zich ontzettend over op. Soms krijg je het gevoel bij deze brief dat het een appje of mailtje is dat je te snel verstuurd hebt. Als je er wat langer over na had gedacht, had je misschien andere woorden gekozen.

Zo hebben wij in onze lezing verschillende verwijten gehoord die Paulus die mensen maakt: zij willen goede sier maken met die besnijdenis, zij willen voorkomen dat ze omwille van het kruis van Christus vervolgd worden. Dat is al redelijk lelijk wat hij zegt, maar eerder in de Galatenbrief gaat hij zich helemaal gaan en geeft hij het advies: ‘Ze moesten alles er maar af laten snijden, die onruststokers.’ Zichzelf maar castreren.

Waarom doet Paulus zo? Wat maakt hij zo ontzettend kwaad? Voor hem voelt die eis van besnijdenis als verraad aan wat er gebeurd is in Jezus. Wat daar voor hem gebeurd is, komt terug in deze woorden: ‘Het doet er niet toe of iemand besneden is of niet, maar of iemand een nieuwe schepping is.’

Een nieuwe schepping zijn, daar draait het om. Wat Paulus hier bedoelt, kun je vergelijken met hoe wij kunnen spreken over het aanbreken van een nieuwe tijd, bijvoorbeeld met de val van de Berlijnse muur zagen wij de start van een ander tijdperk. Zo begon ook er een nieuwe tijd na de aanslagen in 2001 op het World Trade Centre. Zelf heb ik het gevoel dat wij op dit moment op een kantelpunt leven, dat de wereld er blijvend anders uit zal zien na die Russische inval in Oekraïne.  

Voor Paulus is met de dood en opstanding van Jezus een nieuw tijdperk aangebroken, het einde der tijden is gekomen. De nieuwe wereld die God voor ogen heeft, breekt door in Jezus’ opstanding. Daar wordt de nieuwe schepping zichtbaar.

De stap die de apostel dan zet, is dat ieder die gelooft, deel uitmaakt van die andere wereld. Een nieuwe schepping vormt. Met het aanbreken van die nieuwe wereld vervallen de scheidslijnen die de oude wereld bepaalden. Zij doen er niet meer toe. Ze tellen niet meer. Zo is ook die scheidslijn van de besnijdenis verleden tijd. Die is verdwenen.

Wat de mensen te Galatië moet motiveren, drijven is niet het denken van de oude wereld, maar dat van de nieuwe schepping. Dat moet hun leven en hun handelen bepalen.  

Leven vanuit die motivatie brengt een levenshouding met zich mee die niet verbijstert maar verwondert. Wat drijft die mensen toch die zo leven? De levenshouding die Paulus voor ogen heeft, kun je kort te vatten met wat Paulus de vrucht van de Geest noemt: ‘Maar de vrucht van de Geest is liefde, vreugde en vrede, geduld, vriendelijkheid en goedheid, geloof, zachtmoedigheid en zelfbeheersing.’

Dat is een hele reeks en zijn ook verschillende dingen. Waar die dingen voor mij in samen komen, is dat het deugden zijn, houdingen zijn die je verbinden met anderen. Die ervoor zorgen dat je met elkaar leeft. Dan heeft Paulus zeker geen naïef beeld dat het heel gemakkelijk is: dat blijkt wel uit de woorden als ‘geduld’ en ‘zachtmoedigheid’. Dat betekent dat je het uithoudt met een ander, hem of haar verdraagt. Voor de apostel heeft dat alles te maken met die nieuwe wereld die aangebroken is in Jezus.

Waarom doet iemand dat? Bij Paulus is er verbijstering dat mensen in Galatië anderen dwingen om te leven via de oude normen, terwijl er iets nieuws is gekomen. Een nieuwe schepping waarmee oude normen zijn weggevallen, verdwenen. Leven volgens die nieuwe wereld betekent je verbinden met anderen.

Waarom doe je iets? Wat bezielt je? Het is een mooie en ook goede vraag om eens aan jezelf te stellen. Wat drijft mij nou?  Waarom doe ik wat ik doe? Wat zit er achter de keuzes die ik maak? Je kunt je die vraag zelf nog scherper stellen: kijken anderen naar mij, met verwondering, bewondering of eerder tegenovergesteld. Dat anderen zich afvragen: ‘Hoe kun je nou zoiets doen? Waarom maak je die keuze?’

Die vraag ‘waarom doe je iets‘ jezelf stellen kan je helpen om je eigen motieven helder hebben, maar kent ook zijn beperking. Heel veel dingen doen wij zonder er heel veel over na te denken. Bijvoorbeeld, je ziet dat iemand valt op straat. Dan ga je niet heel lang afvragen: wat motiveert mij om die man of vrouw te helpen? Nee, je doet iets direct. Je gaat erop af. Je wacht niet.

Dat is wel een beetje mijn kritische gevoel bij Paulus en zijn ideeën over een nieuwe schepping. Het inspireert mij om te zien dat er met Jezus, in Jezus een nieuw tijdperk is aangebroken, dat het koninkrijk van God inbreekt op onze werkelijkheid. En dat dat ook een andere manier van leven, van met elkaar omgaan inhoudt. Maar bij de keuzes van alledag zitten die gedachten echter niet voor in mijn hoofd, dat ik mij er steeds bewust van ben en daardoor handel. Je maakt gewoon die keuzes, zonder het grote verhaal van een nieuwe schepping.

Toch is het volgens Paulus goed om dat alledaagse tegen het licht te houden, want het kan daar misgaan: met onze reflexen, ondoordachte acties zoals bij die boer met z’n knotwilgen, kan het fout gaan. Kunnen wij de verkeerde keuzes maken. Het geloof dat wij door Jezus deel uitmaken van een nieuwe schepping helpt ons om onszelf te scherpen, om ons in het juiste spoor te houden of juist in dat spoor te brengen.

Wat die nieuwe schepping voor ons leven betekent wil ik concreet maken met twee dingen die in ons gedeelte genoemd. Het ene heeft te maken met scheidslijnen, grenzen, zoals de besnijdenis een scheidslijn was tussen Jood en heidenen. Scheidslijnen tekenen nog steeds onze wereld. Tussen beschavingen, de westerse tegenover de rest. Grenzen tussen landen en volken, de Europese Unie en Afrika, Israël en de Palestijnen. Scheidslijnen tussen bevolkingsgroepen: mensen die van wie hun ouders hier geboren zijn wonen en immigranten. Grenzen tussen kerken en tussen gelovigen onderling.

Ik denk dat je in onze wereld niet ontkomt aan grenzen, maar elke grens brengt geweld met zich mee en sluit iemand buiten. Het waren dramatische beelden van die bestorming door migranten van de Spaanse exclave Melilla in Noord-Marokko. Dat roept toch ook het gevoel op of het niet anders kan. Of wij op een andere manier met onze grens kunnen omgaan.

Iemand die het grenzeloze ideaal van de nieuwe schepping mooi verwoordde, is de lieddichter J. J. Thompson: ‘God roept, en wat de mensen scheidt,
dat zij geen scheiding meer;
zijn liefde houd' ons allen saam
en samen met de Heer.’

Dat ideaal van een nieuwe schepping dwingt ons in mijn ogen om eens goed te kijken naar de grenzen die wij trekken. En of die scheidslijnen nog wel tellen. Gelukkig zien wij in onze tijd steeds beter die lijnen er tussen kerken en gelovigen er niet hoort te zijn.

Het tweede dat deelhebben aan een nieuwe schepping met zich meebrengt, is je verbinden aan anderen, dat je met elkaar leeft. Het is het vormen van een gemeenschap van mensen die om elkaar geven, met elkaar meeleven.

Ik denk dat dat veel gebeurt en ook tekenend is voor gemeente zijn. Ik heb al een paar keer gemaakt en dat iemand ziek was en zei: ‘Ik denk niet dat ik zoveel kaarten zou hebben ontvangen, als ik niet bij de kerk zou horen.’ Het is die betrokken op elkaar die Gods nieuwe schepping met zich meebrengt.

Nu zei ik al eerder dat Paulus geen naïef beeld heeft van de wereld. In die rij van de vrucht van de Geest komen ook geduld den zachtmoedigheid terug. Leven vanuit die nieuwe schepping betekent niet dat de wereld al nieuw is. Mensen blijven hun moeilijke kanten, onhebbelijkheden houden. Het is dan de uitdaging om daarmee goed om te gaan, om geduld te hebben, om niet te snel boos te worden.

Waarom doe je dat? Wat bezielt je? Als die vraag uit verwondering aan je gesteld wordt, zou voor Paulus het mooiste antwoord zijn: ‘Dat doe ik omdat ik nieuwe schepping ben.’ Je kunt het ook anders zeggen: met Jezus begint iets nieuws, waarmee oude scheidslijnen wegvallen. Dat nieuwe roept ons op verbondenheid met anderen te leven.

Amen